d250041

Dagboek van Simon Rempt

Engelsche en Canadese troepen rukken vanaf Antwerpen ons land binnen in de richting Breda-Den Bosch en Tilburg en hooren wij reeds overal rondom in de verte het gedreun van 't geschut.
Op verschillende plaatsen in onze gemeente heeft inkwartiering plaats van Duitache militairen. Alle rijwielen waarmedè men zich op den weg waagde worden gevorderd, zoodat na korten tijd niemand zich meer op een behoorlijk rijwiel durft te vertoonen. Ook onze Cor, die met Simon naar Waalwijk geweest was en voorzichtigheidshalve langs de lijn reed, moest bij terug komen bij het oversteken van de Beaooiensche straat zijn rijwiel af'geven op 21 sept. en toen hij trachtte weg te vluchten werden hem eenige schoten nagezonden, zoodat de kogels om zijn ooren floten, hij was dus wel gedwongen te stoppen. Nadien zocht ieder het oudste vehikel op, dat men nog in bezit had en reed men zonder banden. Het bleef echter niet alleen bij rijwielen; op een zondag werden niet minder dan 20 stuks koeien uit den polder gehaald en werden de boeren geprest die richting Geertruidenberg en vervolgens naar Utrecht te stouwen. Nadien werden nog bij verschillende veehouders de koeien uit de stallen gehaald, als gunst mocht men er één behouden, verschillende gedupeerden raakten op die manier 10 tot 12 stuka vee kwijt.

Ook varkens, paarden, wagens, tuigen, enz. werden zonder vorm van proces afgenomen, natuurlijk mond.er eenige betaling or bewijs.Vervolgens kwam de boterfabriek aan de beurt en werd geregeld de aanwezige boter in beslag genomen. Daar de boeren natuurlijk niet meer durfden rijden, bleef de melkaanvoer achterwege.
De nog aanwezige auto's bleken ook een gewild artikel en moesten zoodoende nog verschillende personen hun wagen missen. Ook wij kregen bezoek, maar gelukkig voor ons, was de auto hun te oud en met sijn 6 cyclinders te duur in het gebruik.

Op 5 september deed hier het gerucht de ronde, dat Breda bevrijd was als gevolg daarvan ontpopte sich hier een ondergrondse beweging, Met als hoofd onze ontslagen burgemeester. Hij trad direct bijzonder actief op en begon met alle bekende N.S.:B.-era in hechtennis te nemen, die voor­loopig bij enkele ingezetenen in kelders en stallen werden gevangen gehouden.

Het bleek echter al spoedig, dat het gerucht geheel onjuist was en nu was goede raad duur. De gevangenen werden weer vrij gelaten, nadat ze beloofd hadden onder bedreiging van strenge maatregelen, dat sij niet zouden verraden, wie hun in hechtenis hadden genoaen en waar zij heengebracht waren. Echter lekte de saak toch uit en waar de bedrijvers natuurlijk een goed heenkomen gezocht hadden, moesten de voninsen het ontgelden.
Daar de Duitache besetting gedurende die dagen weer naar elders vertrokken was kwam een afdeling ss-troepen uit Tilburg :revanche maatregelen nemen, met als gevolg, dat spoedig 2 kapitale boerderijen op de Nieuwevaart en Willem van Gentavaart, alsmede de mooie villa van de familie Oerlemana-van de Heuvel, met al hun hebben en houden in vlammen opgingen. Toen kreeg de woning van den heer H. Kuisten te Sprang een beurt, van in brandsteken werd, met het oog op de omgeving, afgezien maar hier werd al het aanwezige huis­ raad, als de de glasruiten zoo grondig vernield, dat er letterlijk niets meer overbleef.
Het gehele dorp verkeerde natuurlijk in groot spanning en vele vooraanstaande personen doken onder, daar het lang niet uitgesloten was dat men gijzelaars zou nemen en terecht stellen,indien de beclrijvèn der O.G niet voor den dag kwamen. Gelukkid is het hier niet soover gekomen, maar te Waalwijk, waar lang niet sooveel gebeurd vaa, moesten de burgemeester en 2 vooraanstaande personen hun leven offeren.
Enkele weken bleef het nu stil, wij bleven een poos gevrijwaard van inkwartiering en dachten wij algemeen dat nu van verdere repressiemaatregelen zou worden afgezien.
Op zekere morgen verscheen er echter een auto, waaruit drie burgers stapten, terwijl een vierde in den wagen bleef zitten, zij vlogen meer dan zij liepen het huis van den burgemeester binnen en kwamen na verloop van circa 10 minuten weer haastig tevoorschijn, sprongen in de auto en reden haastig weg, al schietende op burgers, die in den weg stonden.

Plotseling drong van alle kanten een zware rook uit ramen en deuren van de woning en bleek het huis met brandpatronen in brand gestoken te zijn, daar voortdurend knallen gehoord werden. De bevolking, woedend over deze lage daad, drong niettegenstaande het gevaar de woning binnen. Ook de brandspuit was spoedig aanwezig en met vereende krachten gelukte het uit de benedenvertrekken nagenoeg alles te redden, tot zelfs het vaste kleed toe. Alle goederen werden nadien door ons opgeslagen.

De brandstichters waren intussen in grote haast naar Sprang gereden en stopten daar bij de pastorie van Ds. Sirag, die in genoemde dagen van 5 sept. ook niet geheel vrijuit ging en mitsdien was ondergedoken. Ook daar werd gepoogd de boel in brand te steken, maar door de grote haast gelukte dit slechts ten dele en werd door de bevolking de brand spoedig geblust, zodat de woning behouden bleef. De eerste die daar hulp verleende, was R. Gouda, die ook bij de gevangenen op 5 sept. behoord had.

Op zondag 17 en maandag 18 sept. kwamen hier duizenden vliegmachines over, omringd door jagers. Zij vlogen zo laag dat men de piloten kon zien zitten en duidelijk de drie of vier motoren kon onderscheiden. Velen van hen hadden aan een staaldraad een groot zweefvliegtuig op sleeptouw, volgeladen met manschappen en materiaal, terwijl de anderen parachutisten aan boord hadden. De grote aanval op Grave, Nijmegen en Bruchem was begonnen. Bij ons op het platte dak was het een prachtig gezicht, al die zwermen zo laag over te zien komen. Zover het oog zien kon, zag men groepen machines. Het was een onvergetelijk schouwspel.

De geallieerde troepen lagen op enkele kilometers van de steden Breda, 's-Hertogenbosch en Tilburg en bleven daar, blijkbaar in afwachting van aanvoer van meer versterkingen. Eindelijk, op 24 okt., kwam het bericht dat Den Bosch gevallen was, terwijl op 26 okt. Breda, Tilburg en Loon op Zand bevrijd werden. Ik verzuimde nog te vermelden dat na 5 sept., toen de geallieerde troepen ons land binnenrukten, de Duitsers door zo’n paniekstemming werden aangegrepen, dat zij begonnen met al de opgestapelde munitie, waaronder vele zware bommen, op te blazen, zowel op het vliegveld Gilze-Rijen alsook op het depot, gelegen aan de weg naar Tilburg. Het was een geweldig lawaai, en ofschoon hier niet veel ruiten ten offer vielen, moest Sprang, dat dichter bij het depot de Maat was gelegen, de eerste tol betalen. De luchtdruk was daar zo sterk, dat gehele ramen, onder andere ook uit de Hervormde Kerk, uit de kozijnen sloegen.

Donderdag 26 okt., 's avonds om 8 uur, kwamen twee tantes, een oom en Maud bij ons hun toevlucht zoeken, daar Sprang weer vol militairen was en het gerucht ging dat achter de woningen zwaar geschut geplaatst zou worden.

Okt. 27, Vrijdag.
’s Morgens vertrok de familie weer, na hier de nacht doorgebracht te hebben. Een run naar de winkels om zoveel mogelijk de bonnen in levensmiddelen om te zetten.
’s Middags kwam hier een Duitser met paard en kar, die voor levensmiddelen naar Kaatsheuvel was gegaan, in galop terug, roepende dat de Engelsen in aantocht waren. Alle Duitsers raakten in paniekstemming en zochten links en rechts met hun wagens en karren een goed heenkomen.Ton en zijn gezin kwamen bij ons inwonen, daar op de Hoogevaart geen kelder in hun woning was en wij onze kelder als schuilplaats ingericht hadden. Het kanongebulder over en weer was niet van de lucht.

Sept. 7
’s Morgens vertrokken Ton, Cor en ik naar Kaatsheuvel, terwijl Stien, Janny en de kinderen hun toevlucht bij kennissen te Raamsdonk zochten. ’s Avonds kwamen wij echter weer terug, daar het vrij rustig was gebleven.Door de aanval op Loon op Zand lag Sprang al onder vuur en zochten daar alle mensen reeds hun toevlucht in de schuilkelders. Om 11 uur hielden voor ons huis verschillende batterijen zwaar geschut stil. Na een uur oponthoud vertrok dit weer naar Sprang, waar het werd opgesteld. Wij gingen daarop naar bed, doch na een half uur stonden wij wegens de zware beschieting weer op en brachten verder de nacht in de kelder door.

Zondag, 29 oktober
’s Morgens ging ik eens in Sprang een kijkje nemen en zag daar rondom de viersprong verschillende versperringen, gemaakt van karren, ploegen, dorsmachines, enz.
Allemaal zo geladen dat bij een aanrijding de hele zaak in de lucht moest vliegen. Stien met Janny en de kinderen kwamen weer terug. De Duitsers legden overal telefoonlijnen aan en schenen dus nog niet aan weggaan te denken. Het Engelse geschut kwam steeds dichterbij.Tegen 2 uur hevig geschutvuur, en wij zoeken weer onze toevlucht in de kelder; het middageten schiet erbij in. De Duitsers ruimen in koortsachtige haast hun telefoonleiding op en even later trekt het leger hier vanuit Sprang ons huis voorbij. ’s Middags wordt echter weer geschut in de Quirijnsche Steeg opgesteld.
De familie Vos heeft Sprang verlaten en bij ons hun toevlucht gezocht. In de loop van de middag hevig spervuur op Kaatsheuvel. Na een ogenblik van rust gaat E. Vos een kijkje in Sprang nemen en gaan wij drieën naar buiten in de tuin om een kijkje te nemen. We namen zware branden in Kaatsheuvel waar.
Om het beter te kunnen zien, gingen wij naar 't platte dak, maar nauwelijks daar aangekomen, zagen wij de granaten vlak bij ons in de grond slaan en vlogen de scherven reeds om onze oren. Op handen en voeten en zo snel als wij konden, gingen wij weer naar beneden de kelder in.
’s Middags soep met brood.
Om half 7 ’s avonds kwam Vos, zeer ontdaan, weer boven water. Grote verwoesting in onze gemeente: het raadhuis en de panden van Wed. Dekkers-D. de Roon en nog verschillende woningen daar in de buurt zwaar beschadigd door treffers. Ook de Hervormde Kerk te Sprang kreeg verschillende treffers, evenals diverse woningen in de omtrek.Een voltreffer in een schuilkelder te Sprang maakte zeven doden en twee gewonden, terwijl op andere gedeelten nog vier personen gedood en één zwaar gewond werd. Bij ons gelukkig geen schade van betekenis.In de kelder gegeten en alle nachten erin doorgebracht; van uit- of aankleden was natuurlijk geen sprake.
Een vliegende bom viel in Labbegat, achter het huis van de heer G. Rijken, en veroorzaakte veel schade.

Maandag 30 oktober
De watertoren werd getroffen en raakte defect, dus geen water meer. Ook de gasketel kreeg schade door scherven, waardoor het waterbassin leegliep, dus ook geen gas. De controle van de P.N.E.M. werd in de lucht geblazen, zodat er ook geen stroom meer was. Wij hoorden in Kaatsheuvel veel geluid van rijdende Engelse tanks, waarop wij daarheen gingen om de eerste Engelse troepen in oogenschouw te nemen. Bij de watertoren troffen wij de eerste Engelse officier aan met een stafkaart, die ons om inlichtingen vroeg over de aanwezigheid van Duitse troepen in ons dorp.
Achter Kaatsheuvel, eerste zandweg links, stond een file van tanks. Wij gingen daarheen en schudden de mannen de hand. In Kaatsheuvel, nabij de markt, was er ontzettende verwoesting; veel woningen waren geheel of gedeeltelijk in elkaar geschoten. Er waren 21 doden, waarvan sommigen onherkenbaar verminkt.
’s Middags met z’n allen naar Sprang, waar juist de Engelse tanks waren aangekomen. Cor kroop voor onderzoek in een tank, Simon ontving van de mannen veel lekkers en moest maar handjes geven en "Hallo Tommy" zeggen.
’s Avonds en ’s nachts weer zwaar vuur, en opnieuw de nacht in de kelder doorgebracht, nog steeds niet uit de kleren.

Dinsdag 31 oktober
’s Morgens zagen we tanks voorbijtrekken naar Waspik. Plotseling Duits granaatvuur vlak bij ons. Ali reed naar huis en kwam na een minuut ontdaan terug, daar een granaat vlak over haar heen bij Vos in de weg sloeg. Ook de woning van Snijders werd getroffen, waarbij de oudste zoon onherkenbaar verminkt werd. Vervolgens sloegen er twee granaten in het weiland achter onze tuin en één in de tuin van de burgemeester. Wij kregen gelukkig weinig schade, enkel enkele dakpannen en een ruit stuk.Weer in de kelder gegeten en de nacht daar doorgebracht. De jongens gaven zich op voor de ordedienst.

Woensdag 1 november
Om 10 uur weer Duits granaatvuur bij de kerk te Sprang, waarbij ook de woning van de familie Hey werd getroffen. Gelukkig geen persoonlijke ongelukken.
Wel werd op maandag grote verwoesting aangericht aan het Oosteinde en in de Besooiensche Steeg te Sprang, waar vele woningen in puin geschoten werden en er vaak slachtoffers vielen.
’s Middags moesten de jongens patrouille lopen, gewapend met een Duits geweer, op de dijk tussen Capelle en Waspik. De order was tot 7 uur, maar om half zes waren ze al terug; het was daar levensgevaarlijk door inslaande Duitse granaten, waarbij twee doden vielen en veel schade werd aangericht aan gebouwen.
Waspik, Raamsdonk en Geertruidenberg werden bevrijd. Vooral in de laatste twee plaatsen was veel verwoesting en vielen er veel slachtoffers.
Weer de nacht in de kelder doorgebracht en de kleren niet uitgetrokken. Om 3 uur weer hevig vuur gedurende een uur, gelukkig weinig of geen schade in de gemeente.

Donderdag 2 november
Capelle weer onder vuur, hier alles rustig. Stien en Janny waren echter door alle emoties en vooral door het gebrek aan nachtrust – daar er hoofdzakelijk zittend geslapen moest worden – zo totaal uitgeput, dat besloten werd een onderkomen te zoeken in De Moer, waar alles nu rustig was. Ad Vos met gezin sloot zich hierbij aan, terwijl de oude lui Vos bij mij in de kelder zouden overnachten, daar ik er niet veel voor voelde het huis alleen te laten. Zo gebeurde het. ’s Middags vertrokken de jongelui, terwijl Vos met echtgenote om 6 uur (politie-uur) bij mij kwam.
Tot 6 uur was er weer hevig Engels vuur op Keizersveer, waarbij alles stond te schudden. Nadien een rustige nacht en uitstekend geslapen, echter nog steeds niet uit de kleren.

Vrijdag 3 november
Om half acht opgestaan, even later kwam Ali, die zich na de schrik van dinsdag niet meer had laten zien. Om 11 uur kwamen de jongens een kijkje nemen. Het was daar erg rustig en ze hadden dan ook uitstekend geslapen.Bovendien kregen zij van een getroffen koe nog een groot stuk vlees en hebben het daar dus goed getroffen.

Zaterdag 4 november
Hier een stille dag. Cor en Stien dachten terug te komen, maar terwijl ze onderweg waren, vielen er vijf granaten op Kaatsheuvel, waarbij drie doden vielen. Ze zijn toen maar weer teruggekeerd. Vos en echtgenote hebben hier de nacht weer doorgebracht, deze keer niet in de kelder geslapen. Het was een rustige nacht.’s Middags mij fijn gewassen en verschoond, dat was onderhand wel nodig.

Zondag 5 november
Alles rustig. In Loon op Zand was er een kerkdienst, waar veel belangstelling voor was, aangezien in Sprang en Capelle geen dienst kon plaatsvinden vanwege de ernstige beschadiging van de kerkgebouwen.Om 10 uur kwamen Cor, Stien en Simon eens kijken, waarna ik met hen terugreed om eens een kijkje te nemen in hun nieuwe verblijf. Na daar eerst te hebben gegeten, gingen wij met z’n vieren om 5 uur weer terug. Bij de watertoren was er een opstopping van tanks, waarvoor wij moesten wachten. Bij aankomst bleek dat de Vrijhoeve vol stond met Britse tanks. Op het weiland achter onze tuin stonden er ook verschillende, die via het trampad en vervolgens door de heg waren gereden.Ook bij ons waren de militairen aan de deur geweest, maar omdat wij op dat moment niet thuis waren, bleven wij die nacht van inkwartiering verschoond. Verder een rustige nacht en in de kamer geslapen.

Maandag 6 november
’s Morgens kwamen enkele officieren met een tolk om een groot lokaal te vragen, geschikt voor een officiersmess. Wij moesten onze toonkamer opofferen, terwijl het achterhuis als keuken en de voorkamer als bureau werd ingericht.Omdat de toonkamer vol stond, moest er met man en macht gewerkt worden om ruimte te maken.
Heusden werd bevrijd en het afwateringskanaal bij Drunen werd overgestoken. De bossen en heide werden zoveel mogelijk van Duitsers gezuiverd. Ton en zijn gezin kwamen weer terug en namen bij ons hun intrek.

Dinsdag 7 november
’s Morgens om 6 en 9 uur weer Duits granaatvuur op Capelle, Sprang en Kaatsheuvel, maar geen slachtoffers.Ton en zijn gezin vertrokken naar hun eigen huis, maar door het aanhoudende vuur kwamen ze ’s avonds weer terug. De nacht opnieuw in de kelder doorgebracht. We moeten nu om 6 uur binnen zijn.

Woensdag 8 november
Overdag vielen weer veel granaten, beantwoord door Engels vuur, maar niet in onze directe omgeving.Het nieuws kwam nu naar buiten dat de Duitsers voor hun vertrek uit Heusden de kerk en het raadhuis hadden opgeblazen, nadat ze eerst in de kelder van het raadhuis zo’n 150 personen hadden opgesloten, waarvan er 135 zijn omgekomen.

Donderdag 9 november
Nog steeds blijven de granaten vallen, ook ’s nachts, maar zonder slachtoffers te maken. De kelder is nu volledig ingericht als slaapverblijf voor Cor, Ton en zijn gezin, terwijl ik zelf gebruik maak van de divan in de kamer. Nog steeds slapen we half aangekleed.

Vrijdag 10 november
Aanstaande zaterdag vertrekken de Engelse tanks en komen er Canadese troepen met hun tanks voor in de plaats. De eerste Canadezen arriveren al en worden zo goed mogelijk ondergebracht.Ook in onze winkel slapen er twee, en hun wagens worden al zoveel mogelijk ontladen.’s Avonds hadden we de majoor en de kapitein op de thee en probeerden we ons zo goed mogelijk te verstaan met gebroken Engels, Nederlands en gebarentaal.

Zaterdag 11 november
’s Middags vertrokken de Engelse tanks. Alle wegen en landerijen zijn doorploegd en overal liggen modderpoelen. Van de Canadezen, die hier hun kwartier hebben genomen, ontvingen we twee prachtige witte broden, zo wit dat we onze ogen uitkeken. Ook kregen we sigaretten, en voor de vrouwen en kinderen chocolade en snoepjes.
De Echo verschijnt nu opnieuw, en het voelt bijna ongelooflijk dat we weer alle mogelijke berichten ongecensureerd kunnen lezen. De waterleiding is hersteld, een grote opluchting. Hoewel we het bad van tevoren hadden gevuld en over voldoende regenwater beschikten, bleef het toch altijd behelpen.

Zondag 12 november
Weer twee kerkdiensten te L.o.z., maar wij zijn thuis gebleven. Zolang de granaten zo geregeld blijven vallen, achten wij het niet raadzaam om naar de kerk te gaan.
Bij paniek zou niemand de kerk kunnen verlaten, daar alle deuren naar binnen opengaan. Ook op de Loon-achedijk kwamen enkele granaten terecht.

Maandag 13 november
Capelle krijgt weer enkele treffers, hier alles rustig, ook des nachts. Juffrouw Gouda komt vragen of wij haar meubels willen opalen, daar de burgemeester, die door het in brand steken van zijn woning dakloos is, haar huis gevorderd heeft, daar ook haar man indertijd wegens zijn (oorspronkelijke betekenis "nazi sympathieën") neigingen in arrest is gesteld.Wij hebben haar verzoek toegestaan.

Dinsdag 14 november
Het blijft hier betrekkelijk rustig. Ook krijgen wij weer gas voor verlichting van 6:15 tot 8:45 uur. Gelukkig hadden wij nog een gaslamp overgehouden en kunnen wij ons in de keuken met behulp van een lange gummislang redden. Een hele verbetering, daar wij ons tot nog toe met een looplampje hadden behelpen.

Woensdag 15 november
Onze burgemeester heeft verlof gekregen om zijn meubilair, dat grotendeels verbrand is, aan te vullen met meubelen, achtergelaten door vooraanstaande (H.S.).ers te Waalwijk.

De jongens werden gevraagd om mee te helpen en gaan vanmiddag dus naar Waalwijk. Aangezien leden van de E.H. (echter waarschijnlijk is hier de betekenis van de afkorting "E.H.") vrij toegang hebben, is Waalwijk voor ons een verboden gebied.

Dinsdag 7 November
Tijdens de werkzaamheden vallen er weer verschillende granaten, o.a. op de markt en omgeving, zodat weer toevlucht tot de schuilkelder genomen moest worden.

Donderdag 16 November
Om circa half 11 werden wij opgeschrikt door een geweldige slag, waarbij het gehele huis stond te schudden. Eerst wordt gedacht aan een Duitse granaat, doch al spoedig bleek dit niet het geval te zijn. Een Engelse granaat bleek het huis van Pl. Michael dwars door te hebben geschoten. Wat was gebeurd? Op de weide tegenover de woning stonden verschillende tanks, zoals gewoonlijk omringd door de jeugd. Een der militairen wilde aan een paar jongens demonstreren hoe zo’n tankgeschut werkte, maar deed dit ongelukkigerwijs zo natuurgetrouw, dat het schot ook werkelijk afging met het bovenstaande gevolg. Gelukkig bleef het bij stoffelijke schade. Ton en gezin besloten weder naar hun eigen woning terug te keren, daar het hier rustig blijft, en zijn wij daardoor weer met ons eigen huishouden.

Vrijdag 17 November
‘S Morgens weer enkele granaten in de Heistraat gevallen, geen schade. ‘S Middags zijn Cor en ik met de burgemeester per auto naar Waalwijk gegaan om nog meer meubilair te halen. ‘S Avonds ononderbroken Engels geschutvuur, echter, zover wij konden waarnemen, geen Duitse tegenvuur.

Zaterdag 18 November
Enkele granaten te Capelle en Besooiensche Steeg.

Zondag 19 November
Heden 4 kerkdiensten te L.o.z., 2 voor Loon en 2 voor de Capellenaars, daar de kerk aldaar niet voor de diensten te gebruiken is. Ook te Sprang, waar de Gereformeerde kerk, die onbeschadigd is, tevens beschikbaar gesteld wordt voor de diensten der Hervormde kerk.

Maandag 20 November
Weer granaatvuur van beide kanten en tevens verbod voor de burgers om de spoorlijnen vanaf Waalwijk tot Raamsdonkveer over te steken, behoudens speciale vergunning. Een en ander ter voorkoming van spionage.

Dinsdag 21 November
Vandaag verhuizing van de geredde goederen van de burgemeester naar het huis van R. Gouda en diens goederen bij ons opgeslagen. De gehele dag weer granaatvuur, vooral te Waspik en Waalwijk. Ook vallen geregeld vliegende bommen waar te nemen.

Woensdag 22 November
Vanmiddag werd er te Sprang en ook te Capelle op verschillende plaatsen zwaar geschut geplaatst, waarmee van half 3 tot half 6 geschoten werd in de richting van Gorinchem. Te Sprang moesten weer verschillende ruiten en dakpannen het ontgelden.

Donderdag 23 November
Om circa 11 uur werden wij opgeschrikt door een hevige knal en zagen meteen te Sprang een grote rookzuil opstijgen. Oor ging direct een kijkje nemen en toen bleek het, dat er een V2 gevallen was op circa 1000 meter achter de molen in een weiland, welke een gat gemaakt had van 15 meter doorsnede en 7 meter diepte. Behalve natuurlijk weer gebroken ruiten en dakpannen liep het ongeval goed af.

Vrijdag/Zaterdag 24-25 November
De Canadezen verlaten ons 's morgens om 9 uur, afmars naar Best. Honderden tanks en andere legerwagens trekken hier voorbij.

Zondag 26 November
Behalve hevig Engels geschutvuur, waaraan wij reeds gewend zijn, geen bijzonderheden.

Maandag 27 November
Wij krijgen weer inkwartiering, nu van Engelse infanterie, 15 manschappen + de keuken en 2 voor het bureau. Het heeft de schijn, dat wij alleen uitverkoren zijn.

Dinsdag 28 November
Om 2 uur komen de militairen aan. Onze officierkamer moet veranderd worden in een soldatenverblijf, boven dien voor 2 onderofficieren en 2 korporaals. De 2 eerste moeten boven slapen en de andere 2 in de voorkamer, terwijl de officieren aan de overkant bij de familie Rijken hun kwartier maken.

Woensdag 29 November
Er komen nog 2 man bij voor telefoon en radio, zodat wij 25 man in huis hebben. Op andere plaatsen geen inkwartiering.

Donderdag 30 November
De 2 onderofficieren en de beide korporaals zijn des avonds onze gasten en kunnen wij ons met gebroken Engels en Hollands, plus gebarentaal, vrij goed verstaanbaar maken. De sjoelbak blijkt een grote attractie, welk spel hun onbekend was, maar waarvan zij al gauw de slag te pakken hadden.

Vrijdag 1 December
Wij verkochten verschillende kleine winkelgoederen tegen betaling in sigaretten, zodat het rookprobleem voorlopig is opgelost. ‘S Nachts om 5 uur werden wij wakker van een hevige knal en bleek een vliegende bom in de richting van Tilburg gevallen te zijn.

Zaterdag 2 December
Vanmorgen om half negen weer een hevige knal, dachten wij eerst aan een vliegende bom, later bleek dat te Dongen een munitieopslagplaats, waar 2 O.D.-ers wacht hielden, in de lucht gevlogen was. Van de O.D.-ers geen spoor meer te vinden.

Zondag 3 December
‘S Morgens de kerkdienst bijgewoond, de avond hoofdzakelijk met de 2 korporaals doorgebracht, daar voor een bespreking van het kader was.

Maandag 4 December
Ali komt 's morgens met de boodschappen, daar de militairen om 2 uur weer vertrekken.
Bij navraag bleek dit waar te zijn, hetgeen ons wel speet, daar wij nu aardige lui over huis hadden. Even voor hun vertrek komer er een groote hoeveeheid tanks aan donderen en bleek het dat de Canadezen die ons pas verlaten hadden, veer terug kwamen. Het bleek voor hun te Beat niet best te zijn geveest, daar het geheele dorp nagenoeg plat geschoten was.Weer met alle man aan •t werk om van het soldaten­ verblijf nogmaals een officiers messroom te maken.

Dinsdag 5 December
Vannacht weer enkele treffers te Capelle waarbij enkele gewonden uit het gezin van de slager J. de Jong.

Woensdag 6 December
Vanmorgen een vliegtuigbom gevallen op de Zandschel, geen ongevallen. De brugwachter over het Oude Maasje, de heer van Suilichem, wilde vanmorgen met zijn knecht wederom enkele goederen halen uit zijn huis, dat hij al een poos wegens hevig geschutvuur had moeten verlaten, toen zij het ongeluk hadden op een daar geplaatste Duitse mijn te trappen, waardoor de heer gewond raakte en zijn knecht gedood werd. ‘S Avonds om 9 uur aanhoudend Duits granaatvuur, vermoedelijk richting Waalwijk.

Donderdag 7 December
De heer van Suilichem is vandaag ook aan de verwondingen overleden, zodat het ongeval 2 slachtoffers geëist heeft.

Vrijdag 8 December
Hevig vuur van circa 10 tanks staande op de Loonse Dijk, iedere tank vuurde 40 schoten af. 20 tanks kwamen door de trampad gereden richting Kaatsheuvel. Die weg is nu onbegaanbaar, er zijn op sommige gedeelten sporen van 80 cm diepte. Na veel moeite is het de jongens gelukt, onze wagen, die 4 jaar op non-actief gestaan heeft, weer aan de gang te krijgen, daarbij geholpen door een Canadese wagen, die de auto op sleeptouw nam.

Zaterdag 9 December
Wij moeten een zieke halen te ‘s-Gravenmoer en krijgen daarvoor, na een doktersverklaring, benzine van de Canadezen. Tevens werd doorgereden naar Terheijden, waar wij van onze looier nog leder te goed hadden. Simon maakte zijn eerste autotocht in de wagen mee en heeft daarvan flink genoten. De schoolkinderen op de Loonse Dijk werden gisteren ter gelegenheid van Sinterklaas onthaald door de militairen.

Zondag 10 December
Behouden Engels geschut den hele dag, geen bijzonderheden.

Maandag t/m Woensdag 11-13 December
De halve bedrijvigheid van tanks en aanhoudend vuur, geen bijzonderheden.

Donderdag en Vrijdag 14-15 December
Nog steeds Engels vuur op stellingen over de Maas.
Vrijdagmiddag valt een V-1 in de nabijheid van het huis ter Baide onder de Maas.

Zaterdag 16 December
Om half 6 ‘s morgens werden wij opgeschrikt door een eigenaardig geluid alsof een zware bommenwerper met defecte motor overkwam. Plotseling zagen wij een vuurbal snel overtrekken en bleek het een V-1 te zijn. Die ochtend en verder ook de gehele dag kwamen er vele over, allen richting Antwerpen, sommigen daarvan waren duidelijk te zien, de richting was Noord-oost, Zuid-west. Wij telden er 28 stuk voor stuk, één ervan stortte in de Besoijenpolder neer en een onder ‘s-Gravenmoer. Behalve veel ruiten en dakpannen in genoemde plaatsen, geen schade.
Cor was juist met de auto over ‘s-Gravenmoer naar Raamsdonkveer gereden en was ook ongeveer 10 minuten geleden langs de plaats gereden, waar de bom neer zou vallen. Wij zijn allesbehalve ingenomen met de nieuwe startplaatsen, vermoedelijk ontstaan doordat de startbanen te Wassenaar gebombardeerd zijn.

Zondag 17 December
Ook heden komen er weer verschillende vliegende bommen over. Van sommige zijn de ontploffingen weer duidelijk te horen, hoewel op verre afstand, hetzij omdat zij door jagers zijn neergeschoten, of om andere redenen hun einddoel niet hebben kunnen bereiken.

Maandag 18 December
Deze nacht en ook overdag weer vele vliegende bommen. ‘S Nachts om 1 uur een geweldige klap en om 6 uur nogmaals. De eerste bom bleek gevallen te zijn op de 4-sprong aan de Vaartkant. De bom was tegen een lichtmast aan gevlogen en boven de grond ontploft, alle 4 de woningen op de viersprong waren met de grond gelijk gemaakt, terwijl nog 9 andere zo geleden hebben, dat zij nagenoeg onbewoonbaar zijn. 2 doden en 4 gewonden werden het slachtoffer. De andere bom bleek te Capelle in de Rattenhoek aan de Vrouwkenvaart in een tuinderij ontploft te zijn, alleen schade veroorzakende aan tuindersglas, ruiten en dakpannen.
De Canadezen verlaten ons ‘s morgens om 9 uur. Een ander eskadron komt er voor in de plaats, maar wordt ingekwartierd op de Hoogevaart, over de lijn en in het begin van de Heistraat, zodat wij vandaag zonder inkwartiering zijn gebleven.

Dinsdag 19 December
De gehele dag door trekken er vliegende bommen over, ontploffen echter niet in deze omgeving. Vanavond om half 7 ging plotseling het elektrische licht aan en bleef branden tot bijna half tien, alweer een stap nader in de goede richting.

Woensdag 20 December
Weer de gehele dag en avond vliegende bommen en enkele Duitse granaten te Capelle in de buitenpolder. Wij mogen slechts 1 kilowatt stroom per week gebruiken, dat is heel zuinig omgaan.

Donderdag 21 December
Ook heden weer geregeld vliegende bommen. Cor is ‘s morgens met Ad Vos per Canadese auto, die hier een motorfiets kwam brengen, naar ‘s-Hertogenbosch gereden om een rijbewijs te bekomen, wat echter niet zo gemakkelijk gaat. Daar de weg over Drunen gesperd is, moet over Udenhout gereden worden.

Vrijdag 22 December
Een rustige nacht, doch ‘s morgens in de vroegte weer verschillende bommen. Om half acht worden wij opgeschrikt door een geweldige schok en ontzettende knal, Cor erop uit en bleek, dat een bom, slechts enkele meters hoog vliegend, het oude raadhuis te Capelle trof en daar tot uitbarsting kwam. De gevolgen waren verschrikkelijk. Het raadhuis zelf was slechts een onherkenbare puinhoop, terwijl het dorp zelf ook ontzettend getroffen werd. Nagenoeg alle huizen werden als het ware gekraakt, muren scheurden, luiken, jaloezieën, ruiten en kozijnen vlogen naar binnen, daken en plafonds stortten in, buiten- en binnendeuren werden uit hun hengsels gerukt, meubelen, zelfs zware dressoirs vlogen over en door elkaar, en dat alles in de tijd van enkele seconden. Sommige gezinnen verloren nagenoeg al hun hebben en houden, alle meubels stuk, bruikbare spullen aan scherven, terwijl vele woningen niet meer te bewonen zijn. Ad Vos kwam vragen of hij zijn huisraad uit Capelle mocht halen en bij ons opslaan. Hoewel het ook daar buiten en binnenshuis één grote ravage was, had hij, wonderlijk genoeg, weinig of geen schade aan zijn huisraad bekomen.

Zaterdag 23 December
De gehele dag veel vliegende bommen waarvan verschillende hier in de omgeving tot ontploffing kwamen, wij weten nog niet of en waar zij schade aanrichtten. Vooral in de avonduren, soms slechts met 5 minuten tussenpozen, hoorden en zagen wij ze over en langs trekken en hoorden we geregeld de ontploffingen, het was een angstige avond.
Cor en Stien, die weer beneden sliepen en van plan waren vannacht hun eigen kamer weer te betrekken, durven nu aan dit voornemen geen gevolg te geven. Wij krijgen dankzij de bevrijding een ruimere uitdeling van levensmiddelen. Kregen wij 14 dagen geleden reeds chocolade op de bon, vandaag werd er 4 ons biscuits, 1 stuk chocolade en meer vlees per hoofd verstrekt. Ook kregen wij deze week nog een busje zalm.

Zondag 24 December
Tegen de middag komen weer vliegende bommen over, ook in de vooravond, waarvan er weer 2 in de omgeving van Kaatsheuvel tot uitbarsting komen. Zo ver wij vernamen, kwamen die in open veld terecht en veroorzaakten niet veel schade.
Verder de gehele avond en ook des nachts tot ‘s morgens 8 uur ontzettend veel Engels vuur dat hier dicht achter stond opgesteld, beantwoord nu en dan door Duitse granaten. Het was de gehele tijd een hels lawaai, zodat van slapen niet veel kwam. Ton en gezin kwamen om 10 uur bij ons binnen vluchten, met permissie van de patrouille, en hebben met Cor en Stien de nacht in de kelder doorgebracht.

Maandag 25 December
Een rustige morgen, daar Ali kwam helpen. Met z'n drieën naar de kerk gegaan. Toen wij thuis kwamen, bleek het dat wij inkwartiering gekregen hadden: 10 man (Polen), die wij trouwens reeds de vorige avond hadden verwacht.Zij krijgen onderdak in de toonkamer! Het zijn aardige, bescheiden lui, die, volgens hun zeggen, al in vijf dagen niet uit de kleren waren geweest en direct met wassen begonnen.Wij nodigen ze uit voor de koffie en hebben hen een Poolse uitzending laten horen.
's Avonds hebben wij de meesten weer bij ons gehad, zover ze geen dienst hadden. Om 9 uur werden zij echter plotseling weggeroepen naar de Maas, daar er vermoedelijk weer Duitsers waren overgestoken en in de polder verbleven. De vliegende bommen begonnen zich na 4 uur ook weer te laten gelden, het geschut vuurde weer aanhoudend, terwijl ook enkele Duitse granaten hier in de omtrek vielen. Ton en Janny waren 's morgens weer naar hun woning vertrokken.

Dinsdag 26 December
Het vriest hard, weinig bijzonders artillerievuur, vooral des nachts.

Woensdag 27 December
Vliegende bom in de Besoijensche polder, groot weer veel glas, ook bij ons een bovenruit stuk. Ook 's avonds en 's nachts komen er velen over en zeer zwaar artillerievuur, zodat van slapen weinig komt. Geregeld worden er Duitse spionnen gevangen genomen, die zich voor de Boven-Maas waagden en zelfs tot Capelle en Waalwijk doordrongen, sommigen verkleed als geestelijken of in vrouwenkleren.

Donderdag 28 December
Met tussenpozen komen geregeld de bommen over, soms twee tegelijk, doch veroorzaken hier geen schade. Dikwijls werkt de motor slecht of staat stil, maar van ontploffingen merken wij weinig. Intussen blijft het een angstige geschiedenis en zijn wij weer blij als ze goed en wel gepasseerd zijn. Des nachts gaat een sterke patrouille naar de Oude Maas, doch treft geen Duitsers aan.

Vrijdag 29 December
Behalve geregeld bommen en artillerievuur geen bijzonderheden. Na 6 uur mogen de bewoners ten noorden van de spoorlijn zich in geen geval buiten bevinden, ook niet om de dokter’s hulp in te roepen, ook de dokter mag niet op straat, alles in verband met spionage.Er wordt op gewezen, dat op ieder die zich na donker op straat bevindt, zal geschoten worden. Onze soldaten zijn iedere avond, voor zover er geen dienst is, bij ons binnen en zijn zeer gul met hun sigaretten.

Zaterdag 30 December
In de afgelopen nacht hebben er schermutselingen plaatsgevonden in de polder tussen Duitsers en Poolse patrouilles, versterkt met vrijwilligers van de O.D. Daarbij heeft een ernstig ongeluk met een landmijn plaatsgevonden, waarbij 4 Polen en 9 O.D.-ers min of meer ernstig gewond werden. De juiste toedracht en de ernst van de verwondingen zijn nog niet volledig bekend, daar allen direct per Rode Kruiswagen naar het ziekenhuis zijn vervoerd.Onder de gewonden bevinden zich o.a. een zoon van de burgemeester, een slager uit Dongen en een neef van Stien (Maurits) uit Rossum afkomstig. Om 10 uur 's avonds...kwam eensklaps de order, dat alle militairen naar de Maas moesten ter bestrijding_ du D. troepen.

Zondag 31 December
In de afgelopen nacht onophoudelijk artillerievuur.Om half drie viel een vliegende bom in de Dulfert tussen de H. Vaart en dijk en veroorzaakte nogal wat glasschade in de omgeving.Om half elf kwamen de militairen terug, koud en nat, omdat zij tot de knieën door het water moesten. Juist onder het eten kwam de burgemeester vragen of wij de auto voor enkele dagen wilden afstaan, daar geheel Capelle geëvacueerd moest worden naar Breda, voor zover zij geen andere plaats wisten bij familie of bekenden.Men schijnt er dus ernst van te willen maken om de Duitsers uit het overland te verdrijven.Tijdens de middagkerkdienst maakte de predikant vanaf de kansel bekend, dat door de ijverige pogingen van burgemeester Smit de evacuatie voorlopig opgeschort werd, indien de bevolking zich stipt aan de gegeven bevelen hield.
‘s Nachts weer aanhoudend geschutvuur.

1945

Maandag 1 Januari
Geregeld kanonvuur, 's middags bombardement van 18 Engelse bommenwerpers op plaatsen over de Maas, waarbij felle branden ontstonden.
Om 4 uur vertrekken onze Poolse gasten voor 4 dagen naar Capelle en Waspik. Een uur later kwamen er echter weer 2 terug, evenals 4 manschappen uit andere kwartieren.In de loop van de avond kwamen weer verschillende vliegende bommen over, soms 2 tegelijk, verder alles rustig. Over Sprang vlogen 3 Duitse vliegtuigen.

Dinsdag 2 Januari
Vanmorgen vanaf half 5 vlogen weer talrijke vliegende bommen over, waarvan er één te Vlijmen neerstortte en daarbij 6 burgers doodde en vele verwondde. Dit is reeds de 2e keer, dat Vlijmen de tol moest betalen. De eerste keer kwamen zelfs 14 burgers om het leven, behalve de enorme schade aan gebouwen.De gehele dag weer zwaar vuur van beide kanten, in Capelle weer enkele treffers, waarbij een wachtende O.B.-er zwaar gewond werd.Om 6 uur werd weer een kwartier gemaakt voor 11 soldaten achter en 2 onderofficieren voor het bureau, die boven moesten slapen.

Woensdag 3 Januari
Een rustige nacht, ofschoon om 2 uur pas de militairen kwamen, hebben wij er weinig van vernomen. Overdag weer geregeld artillerievuur, ook van Duitse kant, waarbij granaten op de Loonechedijk terecht kwamen.

Donderdag 4 Januari
Geregeld weer vliegende bommen, ook zagen wij enkele V2's opstijgen. Het geschut laat zich weer duchtig horen. De burgemeester had de dag tevoren onze wagen gebruikt, maar moest die in Tilburg achterlaten wegens pech.Cor werd door hem opgehaald om de wagen te halen, doch die bleek nog niet rijdbaar en kwam 's avonds om ruim 8 uur pas terug. 's Avonds en ook in de nacht geregelde bommen, waarvan er verschillende hier in de omgeving vielen, zonder veel schade aan te richten. Ook de gehele nacht weer zwaar geschutvuur.

Vrijdag 5 Januari
Ook nu nog steeds die bommen, één viel er 's morgens in de polder achter Labbegat.Des middags trommelvuur van de artillerie op doelen over de Maas, ook met bommenwerpers, vele branden konden wij waarnemen. Te Capelle werd nog een zekere Rietveld door een Duitse granaat dodelijk getroffen, dit dorp wordt wel zwaar door de oorlog getroffen. 's Avonds kwamen weer verschillende bommen voor, waarvan weer enkelen afsloegen en in de omgeving terecht kwamen.

Zaterdag 6 Januari
‘s Morgens werd bekend, dat onze Poolse troepen zich ‘s avonds moesten klaarmaken om, zo mogelijk, over de Maas te gaan.‘s Middags begon een intens trommelvuur dat de gehele nacht doorging. Ons huis stond te schudden en de ramen gingen tekeer, alsof er geen ruit in heel het huis zou blijven.
Om 1 uur 's nachts ging de infanterie weg en zoals wij naderhand vernamen, zijn ze over de Maas tot in Dussen geweest. Van slapen kwam die nacht niet veel, daar er bovendien ook nog vele vliegende bommen overkwamen.

Zondag 7 Januari
De gehele dag bleef het geschut actief, terwijl de wegen onveilig waren omdat al het vallend materiaal geregeld passeerde.

Maandag 8 Januari
Vandaag een stille dag, om 2 uur vannacht kwamen onze mannen terug, doornat en verkleumd, daar zij tot over de knieën door het water gebaad hadden en geregeld op de natte grond moesten liggen voor dekking. De strook grond tussen de beide rivieren werd van vijanden gezuiverd, waarvan er verschillende sneuvelden of krijgsgevangen werden gemaakt. Geen bommen vandaag, vermoedelijk door de vallende sneeuw. Morgen vertrekken onze militairen weer, zoals wij vernemen, maar we weten nog niet wat ervoor in de plaats komt.

Dinsdag 9 Januari
Om 2 uur hedenmiddag vertrekken onze militairen naar Breda, een groot gedeelte in onze gemeente blijft echter nog achter. De toonkamer krijgt een goede beurt, maar wij vernemen nog van geen nieuwe inkwartiering.Een uiterst stille dag, zonder kanonade of vliegende bommen.

Woensdag 10 Januari
Eindelijk weer eens een ouderwetse nacht zonder geschut of bommen, ook de gehele dag geen bommen of kanonvuur.

Donderdag 11 Januari
Ook heden geen bommen of veel kanonvuur, wij kennen onze rust niet. In Sprang zijn gisteren 2 Duitse spionnen doodgeschoten, die zich als leden van de O.D. verkleed hadden en op bevel niet wilden stilstaan. Te Kaatsheuvel werd een geheime zender ontdekt, die 2 Duitsers daar hadden ingericht en die nu gevangen genomen werden. Ook een andere verklede Duitser, die de artilleriestellingen in tekening bracht, werd op tijd gearresteerd.

Vrijdag 12 Januari
Vannacht om circa 1 uur kwamen de vliegende bommen weer over, soms 2 tegelijk en anderen met korte tussenpozen, zo de gehele dag door. Gelukkig was hun koers niet recht boven ons, maar nogal links of rechts.Capelle is zo goed als geheel ontruimd, er wonen daar nog slechts enkele gezinnen, daar men er iedere dag nog blootstaat aan het inslaan van Duitse granaten.De voedselvoorziening wordt iets beter, wij krijgen nu 2 ons brood per week meer en extra toewijzingen voor meel, chocolade, biscuits en vleeswaren.

Zondag 14 januari
Vannacht om 1 uur begon zo’n ontzettende trommelvuur van alle soorten artillerie, zoals wij nog niet meegemaakt hadden. Vele mensen stonden op, de huizen trilden in al haar voegen en de ramen gingen tekeer, alsof er geen ruit heel zou blijven. Dit duurde zo, behoudens enkele kleine tussenpozen, tot 's morgens 7 uur. Wat het doel van dit artillerieduel geweest is, weten wij nog niet.'S morgens in de kerkdienst was het goed te merken dat velen een slapeloze nacht doorgemaakt hadden, want de kerk was, in tegenstelling met anders, slechts half bezet. 's Middags kwamen hier wel nieuwe troepen aan ter aflossing van de anderen. In Vrijhoeve bleven wij echter verschoond. De gehele dag weer vliegende bommen, om 's avonds 7 uur een geweldige knal hier niet ver vandaan.

Maandag 15 januari
Een rustige nacht, weinig artillerievuur, wel geregeld de overkomende bommen. De knal, die wij gisteravond hoorden, werd veroorzaakt door een V2, zoal wij vernemen, die te Waalwijk in de Christinistraat terechtkwam en daar veel schade veroorzaakte. Gelukkig waren er geen doden en slechts enkele gewonden. Zo leeft men iedere dag als het ware op de rand van een afgrond. Het is echter wonderlijk, zo gauw als een mens zich overal aanpast, men luistert even of de motor der bommen nog goed werkt en gaat dan weer zijn dagelijkse gang.

Dinsdag 16 januari
Behalve de vliegende bommen niet veel nieuws. Wel worden geregeld spionnen gepakt, die over de Maas zijn gekomen of wel per vliegtuig zijn neergelaten.

Woensdag - Donderdag 17-18 januari
Evenals de vorige dag weinig bedrijvigheid aan de fronten, geregeld komen nog de bommen over, waarvan er ook verschillende hier in de omgeving neerstorten, maar van ongelukken vernemen wij niets.

Vrijdag 18 t/m Donderdag 24 januari
Een vrij stille week, behoudens dat afgelopen maandag een vliegende bom in Dongen terechtkwam en daar veel schade deed, waarbij circa 100 bewoners gewond werden. Vandaag en gisteren was er veel militaire bedrijvigheid. Woensdag kwamen hier vele grote trucks met aanhangwagens aan, waarop amfibietanks stonden die hier op straat werden afgeladen. Wij hadden niet kunnen denken, toen wij eertijds het bericht daarover lazen, hier nog eens te aanschouwen.
Ook waren er verschillende wagens bij met vlammenwerpers en rookgordijnmakers en vele kanonnen. Een en ander zeer waarschijnlijk tot het forceren van een overgang over de Maas.

Vrijdag 26 januari
Vanmorgen begon een trommelvuur van alle soorten geschut, dat, behoudens enkele korte tussenpozen, de gehele dag duurde. Al het bovengenoemde materiaal was intussen naar de bestemmingen vertrokken.Ook van Duitse kant werd het vuur beantwoord, waarbij hier enkele kinderen, die op straat vertoefden, verwondingen opliepen. Op de Kaatsheuvel werden enkele panden, o.a. van Broederhulp, in puin geschoten. Om circa 3 uur kwam hier een vliegende bom over die afsloeg en te Kaatsheuvel voor het missiehuis tot uitbarsting kwam. De gevolgen waren zeer ernstig: Een vleugel van het missiehuis, dat tegenwoordig oude geëvacueerden uit Zeeland herbergt, werd geheel vernield, waarbij 18 doden en vele gewonden te betreuren vielen. Ook de meubelfabriek en het woonhuis van de firma Hulten werden verwoest, waarbij de heer Hulten met echtgenote en 3 kinderen ernstig gewond werden. Overal daar in de omgeving werden de huizen ernstig beschadigd en liepen zeer velen verwondingen op door glasscherven.Zelfs bij ons moesten nog 2 ruiten van onze woonkamer het ontgelden.

Zaterdag 27 januari
Firma de Boe uit Capelle, die eerst daar ter plaatse bij het inslaan van een vliegende bom gedupeerd werd en sindsdien zijn zaak tijdelijk naar Kaatsheuvel verplaatst had in het kaaspakhuis van de firma Jansen, werd opnieuw getroffen en moest weer verhuizen. Dientengevolge kwam hij vragen of hij onze toonkamer en achterhuis tijdelijk mocht gebruiken, waarin wij toestemden.Zodoende is nu onze toonkamer veranderd in een pakhuis van koloniale waren.'S middags werd rondgebeld dat in de komende 3 dagen geen voertuigen op de wegen mochten komen, behalve voor de voedselvoorziening, alles ten gevolge van het drukke militaire verkeer in verband met de strijd om niemandsland.

Zondag 28 januari
De gehele nacht weer hevig geschutsvuur, ook veel vliegende bommen, om half 8 's morgens viel er weer een die afsloeg, waarbij 8 doden, zoals wij vernemen.

Maandag 29 januari
Zaterdagavond om 10 uur kregen wij nog inkwartiering van 4 Canadezen, die op Kaatsheuvel gelegen hadden, maar door de bominslag hun kwartieren kwijtgeraakt waren. Deze vertrokken echter weer zondagmiddag om 2 uur richting Sprang. Behalve het drukke militaire verkeer geen bijzonder nieuws, wel geregeld kanonvuur en overtrekkende vliegende bommen, maar daar zijn wij reeds aan gewend geraakt, evenals aan Duitse granaten, die hier in de omgeving, maar gelukkig niet dicht bij ons, terechtkomen en ontploffen.

Dinsdag 30 januari
Behalve de talrijke overkomende bommen, een rustige dag met zeer weinig kanonvuur.Het schijnt dat de actie aan de Maas ten einde loopt, het resultaat is ons nog niet bekend. Hedenmiddag werden 16 slachtoffers van de bominslag te Kaatsheuvel op het kerkhof te L.o.z. ter aarde besteld, allen ouderen uit Zeeland, die hier een droevig einde vonden. Onverwacht kwam hedenmiddag bij ons Maurits Vos, die indertijd bij een patrouillettocht naar de Oude Maas met verschillende O.N.-ers op een mijn geloopen was en aan zijn been werd verwond en in een ziekenhuis bij Oosterstond was verpleegd. Ook de zoon van onze burgemeester was tegelijkertijd met hem ontslagen. Beiden waren geheel in Engelse uniformen.

Woensdag 31 Januari
Vandaag weer een stille dag, weinig kanonvuur. Het schijnt, zo is ons toegezegd, dat al het materiaal weer terugkomt. Het is althans de hele dag weer een grote drukte van alle mogelijke soorten gevechtswagens, die vanuit de richting Waspik komen en richting Tilburg verdwijnen.Naar verluidt is ook de Hero-fabriek in Breda gisteren getroffen door een V1 en ernstig beschadigd. Ook moeten er verschillende slachtoffers zijn. Vandaag hebben wij weer geprobeerd, via het Rode Kruis, contact te krijgen met het bezette gebied, maar helaas zonder resultaat. Volgens de radioberichten is het boven de rivieren ontzettend slecht en heerst er grote nood.De gedachte aan het lijden van onze familie vergalt veel van de vreugde van onze bevrijding.Volgens de radioberichten is de aanval op de Duitse bruggenhoofden aan de Maas beëindigd door het opruimen van de Duitse posities aan de zuidkant van de Maas.

Donderdag 1 t/m Zondag 4 Februari
Stille dagen, wel nog steeds vliegende bommen, waarvan er twee in Tilburg terecht zijn gekomen en vele slachtoffers onder de burgerbevolking hebben gemaakt. Ook kwam er één te Baardwijk terecht, waarbij zes doden vielen.Vanmiddag kwam men hier weer kwartier maken voor een majoor en vier soldaten, die maandag of dinsdag zouden komen. We wachten maar af of het doorgaat.

Maandag 5 t/m 7 Februari
Geregeld vliegende bommen, verder niet veel nieuws.Tot heden geen inkwartiering. Vandaag werd er haring verstrekt, één pond per persoon. Het komt dus geheel anders uit dan B. en W. bekend maakten, namelijk dat er in het bevrijde gebied hongersnood heerst.

Donderdag 8 Februari
Een rustige nacht, maar van hedenmorgen half acht tot vanmiddag onophoudelijk vliegende bommen, soms drie à vier in een kwartier. Verschillende ervan sloegen af en vielen meer of minder dichtbij in de omgeving neer, één zelfs dichtbij de wijk te Labbegat, aan deze zijde van de dijk. Hoewel we er al aardig aan gewend raken, blijven het toch angstige momenten wanneer die blinde sluipmoordenaars aan komen ronken.

Vrijdag 9 Februari t/m Zaterdag 15 Februari
Met het kanonvuur blijft het stil, af en toe wat lichte vuurflitsen, nu en dan beantwoord door de Duitsers, waarvan de meeste granaten in de polder terechtkomen. Ook horen we nu en dan mitrailleurvuur uit de richting van de Maas.De V1's blijven echter geregeld overkomen. Zo kwam er zaterdagmorgen weer een te Waalwijk terecht in de nabijheid van het postkantoor, met als gevolg verschillende woningen in puin. Tot heden zijn er al 26 doden onder de burgers en vele gewonden.

Zondag 11 t/m 12 Februari
De zondag verliep zeer rustig tot donker. Daarna kwamen ieder ogenblik weer bommen over, waarvan er verschillende weer afsloegen en onder andere te Dongen en 's-Gravenmoer terechtkwamen, waarbij een boerderij werd vernield.De maandag verliep rustig, slechts enkele bommen kwamen over. Nog steeds moeten we om zes uur binnen zijn, wat wel erg vroeg is, nu de dagen al wat beginnen te lengen. Vanmorgen ben ik even naar Waalwijk geweest om de verwoesting te bezichtigen, maar het is ontzettend hoeveel schade één zo’n bom teweeg kan brengen, en dat behoort dan tot de beschaafde oorlogvoering en heet dan een "vergeldingswapen".

Dinsdag 13 t/m Vrijdag 16 Februari
Dagelijks komen weer vele vliegende bommen over. In twee nachten en één dag kwamen er ongeveer 150 over, vaak vijf tegelijk. Verschillende ervan stortten hier in de omgeving neer, zonder veel schade te veroorzaken, zover we konden nagaan. Rondom Capelle en verderop naar Waalwijk staan alle polders blank en het is één grote zee waarop men ziet.Voor een verovering van het land van Altena is er nu niet veel kans. Zoals we vernemen is trouwens de hele streek geëvacueerd, ook al het vee is verdwenen. Vandaag kwamen weer vele bommenwerpers over in oostelijke richting.

Zaterdag 17 t/m Zondag 25 Februari
De hele week weer veel vliegende bommen, in de nacht van donderdag bijvoorbeeld vielen er van ’s avonds tien tot ’s morgens tien uur meer dan 100 bommen, waarvan er velen afsloegen en in de omgeving terechtkwamen. Zo viel er één achter de Haven te Waalwijk, waardoor de daar gebouwde aardappelcentrale instortte en weer vele ruiten en pannen het moesten ontgelden.Ton met gezin, die nu geen inkwartiering meer hadden, kwamen hier weer in de kelder hun nachten doorbrengen, daar zij niet meer in hun woning durfden slapen.Het was wel gewenst dat men de lanceerplaatsen der bommen eens zou kunnen uitroeien, want het is zo'n angstig leven, geregeld die dingen boven je te horen en niet te weten waar ze zullen neervallen. Overdag gaat het nog wel, maar ’s nachts is het geen pretje. Op 23/2 kreeg ik nog een Rode Kruis-brief uit New York van Cor de Roon, die het ook nog goed maakt, maar waar zijn ouders zich bevinden en of zij nog leven, is voor ons een duistere zaak en hebben we daarover veel zorgen, zowel als over Lou en gezin en de verdere familie in bezet gebied.

Maandag 26 Februari t/m Maandag 5 Maart
Geregeld komen de vliegende bommen nog over, nu eens meer, dan eens minder, maar in de afgelopen nacht was het meer dan erg. Van half drie tot ongeveer acht uur kwamen er met tussenpozen van een kwartier vijf stuks tegelijk over, waarvan er natuurlijk weer velen afsloegen; het was een angstige nacht. Ton en gezin, die zondag besloten weer in hun eigen huis de nacht door te brengen, troffen het niet goed en kwamen dan ook vanavond weer terug om hier in de kelder te slapen.

Dinsdag 6 t/m Donderdag 8 Maart
Geregeld nog overtrekkende bommen, vanmorgen om zeven uur viel er één neer achter Co Vos op de weg naar de spoorlaan. Een geweldig gat verdeelde de weg in twee delen, terwijl een twintigtal woningen het weer moesten ontgelden, overal de pannen verschoven of vernield, ruiten en vensters werden stukgeslagen, daken werden opgelicht, muren ontzet en op vele plaatsen het breekwaar vergruisd, weckflessen in stukken, deuren uit hun sloten en hengsels geslagen, enz.
Aan een woning, bewoond door de familie Maijers, kwam een zware ijzeren pijp tegen de muur en sloeg daar een groot gat in. Het is ontzettend hoeveel schade die bommen in enkele seconden tijd kunnen veroorzaken. De school in de Heistraat, die vandaag na een rustperiode van zeven maanden weer zou beginnen, had ook dermate schade opgelopen, dat de kinderen tot nader order weer naar huis gestuurd werden.

Vrijdag 9 t/m Woensdag 14 Maart
Afgelopen zaterdagmiddag werd onze auto ten dienste van het M.G. opgevorderd. Vanaf zondagmorgen zijn er geen vliegende bommen meer overgekomen.
Dinsdagmiddag en de hele dag daarna vielen er weer D. granaten in de polder en ook in het dorp Capelle, waarbij een aantal woningen werden getroffen en één persoon gewond raakte. Cor is al enkele dagen bezig met het verlenen van hulp aan "Zuid helpt Noord" voor het opnemen van adressen voor evacuees en voor de eventuele inzameling van levensmiddelen en andere hulp na de bevrijding van Noord-Nederland. Daar Simon gisteren mazelen heeft gekregen, zijn Ton en gezin weer in hun eigen huis gaan slapen.

Donderdag 15 t/m Dinsdag 20 Maart
Tot heden blijft alles rustig. Vliegende bommen komen maar zeer weinig voor, wel is de lucht geregeld vol van het geronk van honderden vliegtuigen die hun bezoek aan Duitsland brengen. Simon is weer beter en slaapt sinds zondag met Cor en Stien weer boven. Zondag is de koningin, die al enige dagen in Breda verbleef, te Tilburg geweest voor een defilé van Nederlandse stoottroepen. Volgens ooggetuigen is zij in die jaren van afwezigheid erg verouderd. Geregeld liggen hier tot aan G.berg Poolse troepen, die wacht houden aan de Maas en om de drie weken worden afgelost door verse troepen uit Breda. Hier en te Sprang zijn echter geen troepen meer ingekwartierd.

Woensdag 21 t/m Zaterdag 24 Maart
Weinig of geen belangrijk nieuws in deze streek. Af en toe wat vliegende bommen in groepen van vijf à zes stuks, vooral in de nachtelijke uren. Binnenkort zal wel verandering komen, daar de geallieerde troepen op verschillende plaatsen tussen Arnhem en Wezel de Rijn zijn overgestoken. Churchill is aan het front in het hoofdkwartier van Eisenhower, de koningin is weer per vliegtuig behouden in Engeland teruggekeerd, na ook Limburg te hebben bezocht.

Zondag 26 t/m Zaterdag 31 Maart
Na enkele onrustige nachten door het V-wapen, die geregeld om de paar uur in ploegen van vijf tot acht stuks overkwamen en één zelfs des avonds om zeven uur fel brandend met afgeslagen motor over ons heen dreef, zodat wij allen verwachtten, haar ieder ogenblik naar beneden te zien storten, wat gelukkig niet gebeurde, is de toevoer ineens opgehouden.
Door de grote militaire overwinningen ten oosten van de Rijn en in de Achterhoek van waaruit de projectielen worden afgeschoten, schijnen de startplaatsen aldaar niet meer gebruikt te kunnen worden. Voor ons hier is het nu een rustige tijd en slechts de hoogsternstige berichten over de hongersnood boven de rivieren vergallen onze stemming.

Zondag 1 April t/m Vrijdag 4 Mei
Gedurende dit tijdperk is er hier weinig belangrijks voorgevallen. De V1's zijn gebleven, de geallieerde troepen zijn af en toe verwisseld, nu eens Polen, dan Engelsen met zwaar geschut, staande te Sprang en Heistraat, terwijl half april een Belgische divisie te Capelle is ingekwartierd.
De honger en ellende in de bezette gebieden wordt steeds nijpender totdat er eindelijk een oplossing is gevonden om door middel van vliegtuigen en daarna per auto en boot, met medewerking der Duitsers voedsel in de drie hongerprovincies te brengen. Hitler is op 2 mei overleden, Berlijn is gevallen en het ene Duitse leger na het andere capituleert. Nederland, ten oosten van de Zuiderzee, is reeds bevrijd, de koningin en de prinses zijn op 3 mei per vliegtuig te Gilze-Rijen aangekomen en vanavond om even voor negen uur kwam het bericht, waar we al vijf jaar naar uitkeken: het Duitse leger in geheel Nederland, Noord-Duitsland en Denemarken heeft gecapituleerd en geeft zich aan het Engelse leger onvoorwaardelijk over, ingaande morgen 5 mei om acht uur 's morgens. De vreugde is groot, velen schreien tranen van ontroering.
We hopen nu spoedig bericht van onze familie te ontvangen. Enige dagen geleden hadden we al brieven meegegeven aan koeriers, die naar het bezette gebied gingen. Ook hadden we tevoren Rode Kruis-pakketten per post verzonden, maar tot op heden hebben we nog geen teken van leven terug ontvangen.

Zaterdag 5 Mei t/m Dinsdag 29 Mei
Op 15 mei ontvingen we een brief van Lou met goede berichten en daags daarna per dezelfde post een brief van Jan en Pietje en van hun Cor. De eersten schreven ons dat hun schip juist op het nippertje voor vernieling gevrijwaard werd door de komst der Amerikanen, zij lagen te Sacksenhage bij Hannover en hun Cor maakt het ook goed en was met verlof in Engeland.
Daar wij toevallig twee Canadezen te logeren hadden, waarvan er één met verlof naar Engeland ging en de andere terug naar Duitsland, konden wij mooi van de gelegenheid gebruik maken hun te schrijven en de respectieve brieven bij te voegen.
Ook ontvingen we goede berichten van Lize en Cor uit Almelo. Daar de autoslooper Achterberg, hier met een wagen levensmiddelen naar Utrecht ging (welke hier voor het noorden door de bevolking was bijeengebracht onder het motto "Zuid helpt Noord" en hetwelk een groot succes was geworden, ook Cor heeft daaraan zijn beste krachten gegeven), hadden we een mooie gelegenheid om Lou een voedselpakket mee te geven, en kregen na een week bericht van goede ontvangst, in grote blijdschap natuurlijk. Eindelijk kwam ook Amsterdam los met lange brieven en goede berichten.
Afgelopen vrijdag hoorden we toevallig van Marie de Hoon, die hier te Sprang verblijft na de evacuatie van Heusden, dat de vrachtrijder C. Oerlemans morgen waarschijnlijk met een wagen melkpoeder naar Amsterdam moest. Het was al tien uur 's avonds, maar Cor ging er direct op uit om te informeren of het doorging. Ja hoor, zeer waarschijnlijk wel.
Daar wij intussen visite hadden gekregen, begonnen we tegen twaalf uur aan het pakken en waren om één uur gereed: drie pakken voor Cor en Chris, één voor Bete en Koos, en één voor tante Marie.

Zondag kwam Oerlemans even aan om te vertellen dat hij de pakken in de van Eighenstr. had afgeleverd, maar helaas de familie niet thuis had getroffen. Jammer, dan hadden we ook weer iets meer geweten. Maandagmorgen, 28/5, zijn de Belgische troepen, die te Capelle en Nieuwevaart ingekwartierd lagen, voor goed vertrokken en zijn we nu voorgoed van de oorlogshandelingen af.
Tot aan de capitulatie hebben wij ons nooit echt bevrijd gevoeld, daar over de Maas nog steeds de Duitsers lagen en er geregeld over en weer artillerieduels plaatsvonden. Vanmorgen bracht de post ons berichten uit Amsterdam over de goede ontvangst der Rode Kruis-pakketten, terwijl ze nog steeds geen van onze talrijke brieven en kaarten hadden ontvangen, namelijk op 21 mei.